Edward Ciupak urodził się 14 grudnia 1928 roku w Wólce Ratajskiej, niedaleko Janowa Lubelskiego. Do wybuchu II wojny światowej zdążył ukończyć pięć klas szkoły powszechnej. W 1943 roku rozpoczął działalność konspiracyjną, która zdeterminowała jego późniejsze życie.

Wejście w struktury ruchu oporu ułatwił mu oficer Wojska Polskiego, ukrywający się w domu rodzinnym Ciupaka. Były pracownik II Oddziału Sztabu Generalnego – komórki zajmującej się przed wojną działalnością wywiadowczą. Tak go wspominał po latach Ciupak: Miał niedowład lewej ręki i nogi. Znał języki obce, więc brali go do słuchania radia. Oficer pisał z tych audycji sprawozdania kierowane do odpowiednich ludzi, które roznosiłem właśnie ja. Oficer przeszkolił mnie osobiście, jak mam zachowywać się w danej sytuacji – opowiadał po latach Ciupak[1].

>>> Czytaj także: Wkroczenie sowietów na Lubelszczyznę – początek nowego terroru <<<

Po wkroczeniu wojsk sowieckich na Lubelszczyznę w 1944 roku rozpoczęła się fala aresztowań żołnierzy polskiego państwa podziemnego. Wśród zatrzymanych znalazł się także Edward Ciupak, schwytany w listopadzie 1944 roku. W trakcie konwoju zdołał uciec i uniknąć represji.

Początkowo Ciupak ukrywał się samotnie, ale wkrótce dołączył do grupy Józefa Kłysia „Rejonowego”, który działał w ramach oddziału Narodowych Sił Zbrojnych Tadeusza Lachowskiego „Nałęcza”[2] Zgrupowanie to operowało głównie w rejonie Janowa Lubelskiego. W tym czasie Ciupak przyjął pseudonim „Mały”.

W listopadzie 1946 roku, w wyniku rozmów między dowództwem Narodowych Sił Zbrojnych a lubelskim Zrzeszeniem Wolność i Niezawisłość, oddział „Nałęcza” został podporządkowany zgrupowaniu oddziałów WiN mjr. Hieronima Dekutowskiego „Zapory”. Wraz z innymi partyzantami Edward Ciupak trafił do plutonu dowodzonego przez Michała Szeremieckiego „Misia”. Zadaniem grupy było przetrwanie nadchodzącej zimy w trudnych warunkach leśnych. Ciupak pełnił wówczas funkcję amunicyjnego Kazimierza Kowala „Sokoła”.

>>> Czytaj także: Struktura organizacyjna zgrupowania oddziałów AK-WiN „Zapory” <<<

W dniu 5 stycznia 1947 roku oddział kwaterował w miejscowości Zakącie, gdzie w nocy został zaatakowany przez oddział UB-WP ochraniający lokal wyborczy w Wilkołazie, który przybył do wsi po donosie informatora. Było nas w mieszkaniu czterech: dowódca „Miś”, „Sokół”, sanitariusz i ja. Przebudził nas huk wystrzałów. Pierwszy z mieszkania wyskoczył „Sokół”, drugi „Miś”. Dowódca zaczął wydawać rozkazy. Byliśmy na polu w bardzo bliskiej odległości od wroga. Po kilkunastu minutach ginie „Miś”. Dostaje serię w brzuch. Drugi ginie „Sokół”. Dostaje serie w szyję. Zostało nas dwóch. Podczołgaliśmy się do dowódcy „Misia” i zabraliśmy jego raportówkę i pistolet. Broń „Sokoła” też zabraliśmy. Broniliśmy się nadal, bo nie słyszeliśmy rozkazu żeby się wycofywać. Myśleliśmy, że będzie rozkaz, żeby zabrać dowódcę. Ale zastępca „Czarny Renek” [Ryszard Krusche – przyp. aut.] uznał to za zbyt niebezpieczne, bo przy tym mogłoby dużo ludzi zginąć. Dostaliśmy rozkaz żeby się wycofać. Do dziś nie mogę uwierzyć, jakim cudem wydostaliśmy się spod takiego ognia – wspominał po latach „Mały”[3].

Oddział „Misia” | Źródło: Instytutu Pamięci Narodowej

Po oderwaniu się od przeciwnika rozbity oddział znalazł schronienie w okolicach Urzędowa, gdzie dowództwo przejął Roman Groński „Żbik”, pełniący funkcję dowódcy żandarmerii. Następnie grupa wyruszyła w kierunku rejonu Janów Lubelski–Krasnystaw. W pobliżu Hoszni Ordynackiej doszło do starcia z żołnierzami Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego (KBW). Była to ostatnia walka, w której uczestniczył Edward Ciupak „Mały”, ponieważ na rozkaz mjr. Hieronima Dekutowskiego „Zapory” oddział miał zakończyć działalność zbrojną i przystąpić do ujawnienia.

„Mały” ujawnił się 11 kwietnia 1947 roku przed Powiatowym Urzędem Bezpieczeństwa Publicznego w Janowie Lubelskim. Dziesięć dni później został jednak aresztowany i przewieziony do Urzędu Bezpieczeństwa w Krasnymstawie. Po brutalnym śledztwie trafił na lubelski Zamek. W lipcu 1947 roku Wojskowy Sąd Rejonowy w Lublinie skazał go na 15 lat więzienia oraz 5 lat pozbawienia praw publicznych. Wyrok odbywał w więzieniach w Sieradzu, Strzelcach Opolskich i Bytomiu, gdzie skierowano go do pracy w karnej kompanii górniczej w kopalni Dymitrow. Po ośmiu miesiącach ciężkiej pracy został objęty tzw. trzecią amnestią i odzyskał wolność.

>>> Czytaj także:  „Przyszedł nam rozkaz ruszać do lasu” – nieznana piosenka „Zaporczyków”  <<<

Po wyjściu na wolność Edward Ciupak założył rodzinę i w 1958 roku przeniósł się na Ziemie Odzyskane. Jednak w 1962 roku ponownie został aresztowany przez aparat bezpieczeństwa w związku z działalnością Andrzeja Kiszki „Leszczyny”, któremu pomagał w latach 50. Tym razem skazano go na 5 lat więzienia. Wyrok odsiadywał w więzieniu w Wiśniczu, gdzie spędził 3 lata i 8 miesięcy, po czym został warunkowo zwolniony.

Edward Ciupak „Mały” obecnie mieszka w okolicy Białogardu.

^*Biogram powstał na podstawie relacji Edwarda Ciupaka „Małego” z 15 grudnia 1995 roku opublikowanej w książce Zaporczycy. Relacje. Tom V, pod red. E. Kurek, Lublin 2011, s. 13-15.

PRZYPISY:
[1] Relacja Edwarda Ciupaka „Małego”, [w:] Zaporczycy. Relacje. Tom V, pod red. E. Kurek, Lublin 2011, s. 13.
[2] Piotr Zwolak „Junior” oraz Józef Wieleba uważali, że „Rejonowy” należał do oddziału Józefa Zadzierskiego „Wołyniaka”. Jednak podczas ujawnienia „Rejonowy” przyznał się tylko do udziału w oddziale „Nałęcza” oraz „Zapory”.
[3] Relacja Edwarda Ciupaka „Małego”…., s. 14.