Zygmunt Wiśniewski urodził się 22 listopada 1924 roku w Tarnopolu. Był synem Aleksandra i Adeli z domu Widnicka. Ukończył sześć klas szkoły powszechnej a następnie pomagał w utrzymaniu rodzinnego gospodarstwa.

Po wybuchu wojny przeprowadził się do województwa lubelskiego i zamieszkał w Wojciechowie pod Lublinem, gdzie nawiązał kontakty konspiracyjne. Działalność w podziemiu rozpoczął w lipcu 1943 roku.Według Ireneusza Cabana Zygmunt Wiśniewski służył w oddziale Stanisława Rolli „Maksa”. Miał posługiwać się wtedy pseudonimem „Szczepko”. Patrol „Maksa” wchodzący w skład oddziału partyzanckiego Armii Krajowej Hieronima Dekutowskiego „Zapory” wywodził się z placówki AK w Wojciechowie. Jego twórcą był Stanisław Rolla „Maks” – pełniący w 1943 roku funkcję zastępcy komendanta placówki. Oddział liczył ok. 30 żołnierzy, w większości pochodzący z rodzin chłopskich z Podola, gm. Bełżyce oraz z Wojciechowa[1]. Niestety nie wiadomo dokładnie kiedy „Szczepko” dołączył do oddziału partyzanckiego, więc ciężko ustalić jakich akcjach brał udział.

„Zaporczycy” przy zdobycznych sowieckich samochodach. Okres to prawdopodobnie maj-czerwiec 1945 roku | Źródło: Archiwum P. Koconia „Alembika”

Po wkroczeniu sowietów na Lubelszczyznę oddział partyzancki „Zapory” rozwiązano, a „Szczepko” powrócił do Wojciechowa. W sierpniu 1944 roku został powołany do formującego się w Lublinie ludowego Wojska Polskiego. Otrzymał przydział do 9. zapasowego pułku piechoty. W październiku 1944 roku z powodu wzrostu fali represji wobec byłych żołnierzy AK „Szczepko” postanowił zdezerterować i powrócić do Wojciechowa. Tam początkowo ukrywał się samotnie, zaś później nawiązał kontakt z byłymi kolegami z partyzantki. Dołączył ponownie do oddziału „Zapory”, gdzie posługiwał się pseudonimem „Jabłoński”[2].

„Jabłoński”/„Szczepko” wziął udział we wszystkich akcjach oddziału „Zapory”, które były przeprowadzone w maju-czerwcu 1945 roku, w tym w słynnym rajdzie motorowym po Lubelszczyźnie. 13 maja oddział Zaporczyków na kilku samochodach wjechał na urzędowski rynek, a następnie rozbroił posterunek MO. 15 maja 1945 roku rozbito posterunek MO i spółdzielnię w Wojciechowie, a cztery dni później w Kazimierzu Dolnym. Po rozbiciu wroga partyzanci wykonali odwrót na ich macierzyste tereny, zatrzymując się w Łopienniku. Po odpoczynku wyruszono w kierunku powiatu zamojskiego, przez Kiełczewice i Wolę Gałęzowską dotarli do Bychawy. Wieczorem 27 maja zdobyto miejscowy posterunek, spółdzielnię oraz urząd gminy, a następnie rozbrojono żołnierzy z ekspedycji karnej we wsi Zadębie. Po zakończonej sukcesem akcji „Zapora” wezwał swoje pododdziały na koncentrację w Ponikwie, gdzie całe zgrupowanie (szacowane na ok. 150 ludzi) zostało podzielone na trzy kompanie, zaś kompanie na plutony, a te na drużyny[3]. „Szczepko” otrzymał przydział do plutonu Jana Szaliłowa „Renka”.

>>> Zobacz także: Kalendarium działań oddziałów „Zapory” – 1945 rok <<<

Zygmunt Wiśniewski „Jabłoński” ujawnił się 13 października 1945 roku, zdając przed PUBP w Lublinie karabin. Wtedy był już w stopniu kaprala, z Krzyżem Walecznych. – pisali po latach Piotr Kononowicz i Piotr Zwolak – W październiku 1945 roku został poproszony przez „Wilka”, aby stawił się u „Opala” [Stanisław Wnuk – przyp. aut.], w Borowie. W czasie spotkania „Opal” zapytał, czy chce nadal należeć do oddziału „Zapory”. „Szczepko” był wtedy żonaty i miał małego syna. Powrócił do konspiracji, na rozkaz „Opala”, mimo obaw o rodzinę[4].

19 marca 1946 roku „Szczepko” wraz z Stanisławem Wójtowiczem „Iwanem” oraz Stanisławem Kowalskim „Żmijką” przeprowadził akcję ekspropriacyjną na aptekę w Bełżycach, skąd zabrali lekarstwa oraz 8 tys. zł. Następnie zaatakowali furmana, członka PPR zabierając mu również gotówkę. Całą kwotę i lekarstwa partyzanci przekazali „Zaporze”[5].

26 marca 1946 roku „Szczepko” został aresztowany przez UB i przewieziony na lubelski zamek. Śledztwo prowadził Włodzimierz Bojko, oficer Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Lublinie. W akcie oskarżenia zarzucano mu dezercję z wojska, udział w nielegalnej organizacji pod dowództwem „Zapory”, mającej na celu obalenie demokratycznego ustroju Państwa Polskiego, nielegalne posiadanie broni (karabinu i pistoletu „Vis”) oraz to, że będąc na placówce Wojciechów dopuszczał się przemocy na obywatelach o przekonaniach lewicowych. Za te czyny 27 lipca 1946 roku Wojskowy Sąd Okręgowy w Lublinie, w składzie: Julian Rytko – przewodniczący, Jan Kukliński i Stanisław Gołębiowski – jako ławnicy, skazał „Szczepkę” na cztery lata więzienia oraz karę jednego roku pozbawienia praw obywatelskich i honorowych[6].

Po procesie Wiśniewski został przewieziony do więzienia we Wronkach, które opuścił na mocy amnestii z 1947 roku. Powrócił do rodzinnego domu do Wojciechowa, gdzie nawiązał kontakt z nieujawnionymi partyzantami. Początkowo podlegał pod rozkazy Władysława Misztala „Bora”, dotychczasowego zastępcy Stanisława Łukasika „Rysia”. Pod jego rozkazami działał w ramach placówki konspiracyjnej w Wojciechowie. Później, w momencie gdy „Bór” zaczął wyjeżdżać do Warszawy, podporządkował się pod dowództwo Mieczysława Pruszkiewicza „Kędziorka”, który z rozkazu „Zapory” przejął dowództwo nad wszystkimi nieujawnionymi partyzantami w powiecie kraśnickim i lubelskim.

Oddział Mieczysława Pruszkiewicza „Kędziorka” w 1948 roku. Od lewej stoją: Stanisław Wójtowicz „Iwan” (poległ w 1949 r.), Zygmunt Wiśniewski „Szczepko”, Mikołaj Malinowski „Mikołaj” (więziony w latach 1950-57), Wacław Czempiński „Zbych” (zamordowany w 1950 r.) oraz Mieczysław Pruszkiewicz „Kędziorek” (poległ w 1951 r.). Na sianie siedzą od lewej: Bolesław Nalewajko „Bolek”, Janusz Godziszewski „Janusz” (poległ w 1948 r.), Walerian Tyra „Walerek” (poległ w 1951 r.). | Fot. Zbiory prywatne autora

Oddział „Kędziorka” podzielony był na kilkuosobowe drużyny. „Szczepko” został przydzielony do grupy Janusza Godziszewskiego „Wira”/„Janusz”. W maju 1948 roku z całą grupą wziął udział w akcji ekspropriacyjnej na pociąg na stacji Majdan oraz w pechowej akcji z lipca 1948 roku na pociąg w Sadurkach podczas, której zginął „Janusz”.

Zygmunt Wiśniewski „Szczepko” zginął 12 września 1948 roku w czasie potyczki z MO w Bełżycach. Opis jego śmierci przedstawia meldunek WUBP w Lublinie do MBP w Warszawie, w którym możemy przeczytać: w dniu 12 września 1948 roku dwóch bandytów, uzbrojonych w pistolety, dokonało napadu rabunkowego na dom obywatela Dziaka Stanisława, członka Polskiej Partii Robotniczej, zamieszkałego w osadzie Bełżyce, gmina Bełżyce, powiat Lublin. W czasie napadu miejscowy posterunek osaczył dom wyżej wymienionego, gdzie w toku wymiany strzałów został ciężko ranny bandyta Wiśniewski Zygmunt, z bandy „Kędziorka”, zamieszkały we wsi Wojciechów, gminie tejże, powiat Lublin. Przy rannym bandycie znaleziono pistolet „Walther” oraz 12 sztuk amunicji. Ranny, w drodze do szpitala, zmarł. Drugi bandyta, nazwiskiem Wójtowicz Stanisław ps. „Iwan”, zbiegł. Dalsze poszukiwania za zbiegłym bandytą nie dały pozytywnego wyniku[7].

Niestety ciało „Szczepki” zostało pochowane przez resort w nieznanym dotąd miejscu.

PRZYPISY:
[1] I. Caban, 8 pułk piechoty Legionów Armii Krajowej. Organizacja i działania bojowe, Warszawa 1994, s. 132-133; 148.
[2] Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (dalej: AIPN) BU 0187/20/5, Kwestionariusz osobowy Zygmunta Wiśniewskiego, 28.12.1978, Lublin, k. 35.
[3] R. Surdacki, Ad vocem do wspomnień o „Zaporze”, czyli mały komentarz historyka, „Bractwo”, 2019, nr 268, s. 5-6.
[4] P. Kononowicz, P. Zwolak, Pożegnania. Zygmunt Wiśniewski ps. „Szczepko”. Wspomnienie, https://www.hieronimdekutowski.pl/artykuly-znanych-autorow/pozegnania-zygmunt-wisniewski-ps-szczepko-wspomnienie, dostęp: 24.11.2019 r.
[5] AIPN BU 0187/20/5, Kwestionariusz osobowy Zygmunta Wiśniewskiego…, k. 35.
[6] P. Kononowicz, P. Zwolak, op.cit.
[7] Cyt. za: P. Kononowicz, P. Zwolak, Pożegnania. Zygmunt Wiśniewski ps. „Szczepko”. Wspomnienie, https://www.hieronimdekutowski.pl/artykuly-znanych-autorow/pozegnania-zygmunt-wisniewski-ps-szczepko-wspomnienie, dostęp: 24.11.2019 r.