Mieczysław Smok urodził się 10 sierpnia 1920 roku w Suchyni pod Kraśnikiem w rodzinie rolników Stefana i Feliksy. Miał trzech braci. Jeden z nich zmarł przedwcześnie (w wieku dziecięcym), z powodu zatrucia, które doprowadziło do odwodnienia i w konsekwencji śmierci. Natomiast dwaj pozostali bracia Hipolit oraz Roman przeżyli okres wojenny i PRL. Los nie oszczędzał rodziny. Matka Mieczysława zmarła po porodzie najmłodszego z braci (Romana). Wychowaniem chłopców zajęła się druga żona Stefana[1]. Niestety niewiele jest wiadomo o latach młodzieńczych samego Mieczysława. Z charakterystyki sporządzonej przez resort bezpieczeństwa wynika, że ukończył szkołę powszechną, a z zawodu był piekarzem[2].

Portret przedstawiający „Bufora” w młodości | Źródło: Archiwum prywatne Michała Smoka

Już na początku okupacji Mieczysław był poszukiwany przez niemiecką żandarmerię za nielegalne słuchanie radia. W związku z tym, w obawie przed aresztowaniem opuścił Suchynię i zamieszkał u rodziny Henryka Sabła w Urzędowie. Tam też bardzo szybko rozpoczął działalność konspiracyjną w formującym się Związku Walki Zbrojnej (Armii Krajowej). Po złożonej przysiędze przyjął pseudonim „Bufor” i dołączył do oddziału dywersyjnego pod dowództwem Mieczysława Cieszkowskiego „Grzechotnika”. Służył w drużynie Zbigniewa Nesterowicza „Lisa”[3]. Ponadto „Bufor” (wraz z Bogumiłem Adamskim „Tygrysem” i  Eugeniuszem Niewiadomskim „Koniczyną”) jako obcy w terenie wykorzystywany był do wykonywania wyroków sądów konspiracyjnych na osobach współpracujących z okupantem. Polegały one na upomnieniach, strzyżeniach włosów, karach cielesnych (chłostach) lub wykonywaniu wyroków śmierci.

W 1943 roku patrol Mieczysława Cieszkowskiego „Grzechotnika” został włączony jako oddział garnizonowy do Oddziału Dyspozycyjnego Kedywu AK, którym dowodził początkowo cichociemny Jan Poznański „Ewa”, następnie Stanisław Jagielski „Siapek” a od lutego 1944 roku Hieronim Dekutowski „Zapora”. Od kwietnia 1944 roku pluton podporządkowano pod rozkazy Mieczysława Lorenca „Szmerlinga” i przekazano do zgrupowania „Przepiórki-Zagona” w Inspektoracie AK Puławy.

>>> Czytaj także: Struktura Zgrupowania Oddziałów AK-DSZ-WiN „Zapory” <<<

„Bufor” pomimo tego, że nie należał do głównej drużyny dywersyjnej wziął udział w kilkunastu akcjach przeciwko Niemcom. 10 września 1943 roku „Bufor” wraz z oddziałem „Grzechotnika” zaatakował obóz Baudienstu w Chodlu, a miesiąc później osłaniał zrzut na placówce Borów w Radlinie (12 października 1943 r.). 21 listopada 1943 roku na linii kolejowej Dęblin–Lublin w pobliżu stacji kolejowej Sadurki, oddział dyspozycyjny Kedywu pod dowództwem „Siapka” wysadził pociąg pospieszny z urlopowanymi (tzw. Urlaubzug) relacji Lipsk- Kowel. W noc sylwestrową z 1943/1944 roku patrol podjął próbę wysadzenia kolejnego pociągu Urlaubzug na linii kolejowej Lublin-Rozwadów pod Wilkołazem. Z powodu błędu partyzantów ładunek wybuchł przedwcześnie uszkadzając wyłącznie tory. W kwietniu 1944 roku cały pluton „Grzechotnika” wziął udział w koncentracji oddziałów „Zapory” i Mariana Sikory „Przepiórki”. Celem partyzantów było odbicie pociągu więźniów obozu na Majdanku jadącego do KL Auschwitz. Pociąg nie nadjechał i akcję odwołano. W tym samym czasie, zgodnie z rozkazem Komendy Głównej Okręgu AK Lublin pluton „Grzechotnika” podporządkował się rozkazom zgrupowaniu 15. pułku piechoty legionów z Inspektoratu AK Puławy. W maju 1945 roku patrol wraz z oddziałem Stanisława Piwowarka „Puszczyka” dokonał akcji na wojskowy transport towarowy pod Gołębiem. W wyniku eksplozji ładunku wykoleiło się 8 wagonów-platform wiozących ok. 80 samochodów, które uległy uszkodzeniu. Kolejną akcją plutonu „Grzechotnika”, w której wziął udział „Bufor” był atak na majątek SS i tartak w Kluczkowicach. 14 lipca 1944 roku pododdziały należące do zgrupowania partyzanckiego Inspektoratu AK Puławy, tj. plutony „Grzechotnika”, Jana Targosińskiego „Hektora” i Bolesława Frańczaka „Argila” zaatakowały w skoordynowanym ataku szereg budynków znajdujących się w okolicy Kluczkowic. W czasie walki o tartak zginęli Mieczysław Cieszkowski „Grzechotnik” oraz Tadeusz Malinowski „Jacek”. W czasie akcji „Burza” patrol „Grzechotnika”, już pod nowym dowództwem Konstantego Wójcika „Chińczyka”, operował na terenie Urzędowa w ramach zgrupowania oddziałów pod dowództwem Stefana Rolli „Stena”. Stoczył tam szereg potyczek z Niemcami wyzwalając miejscowość, zaś 25 lipca wziął udział w starciu z dużym oddziałem własowców na Zakościelnym[4]. 28 lipca 1944 roku, po wkroczeniu sowietów oddział został rozwiązany, a „Bufor” powrócił w rodzinne strony. Tam próbował rozpocząć normalnie życie od nowa, zapominając o wojnie.

„Bufor” (zaznaczony x) wśród Zaporczyków – zima 1945/46 r. | Źródło: Archiwum prywatne Michała Smoka

Zgodnie z charakterystyką resortu, „Bufor” został pierwszy raz aresztowany 20 listopada 1944 roku, jednak brak jest większych szczegółów na ten temat. Jego brat Roman twierdził, że aresztowania dokonali funkcjonariusze NKWD. Po nieokreślonym bliżej czasie (prawdopodobnie po kilku dniach) „Bufor” odzyskał wolność i zamieszkał w rodzinnym gospodarstwie. Pomimo, iż stale czuł się inwigilowany przez Urząd Bezpieczeństwa nie ukrywał się. Niestety został ponownie aresztowany wiosną 1945 roku tym razem przez funkcjonariuszy PUBP w Kraśniku. Według danych resortowych dokonano tego 9 kwietnia 1945 roku, natomiast z rodzinnych relacjach wynika, że „Bufora” zatrzymano podczas pogrzebu ks. Stanisława Zielińskiego skrytobójczo zamordowanego przez kraśnickie UB (14.03.1945 r.)[5]. Być może resort wpadł na jego trop podczas uroczystości pogrzebowych, ale faktycznego aresztowania dokonano dopiero po pełnym rozpoznaniu. Inną alternatywą jest możliwość, że aresztowano go w dniu pogrzebu, ale wpisu dokonano dopiero kilkanaście dni później po wstępnym przesłuchaniu.

„Bufor” przetrzymywany był w więzieniu w piwnicach przedwojennego gimnazjum przy ul. Klasztornej w Kraśniku. Prowadzono przeciwko niemu śledztwo w sprawie przynależności do nielegalnej organizacji AK oraz posiadanie broni. Szczegóły śledztwa nie są znane ponieważ jego akta zostały wybrakowane w 1976 roku.

Mieczysław Smok opowiadał też, że był codziennie przesłuchiwany przez funkcjonariuszy UB, którzy za każdym razem go torturowali. Bito go pałkami i rękami po całym ciele, miażdżono palce w drzwiach, wyrywano włosy z głowy oraz wkładano szpilki pod paznokcie. – fragment relacji Romana Smoka[6].

„Bufor” zbiegł z aresztu 13 maja 1945 roku. Udało mu się uciec z kilkoma innymi aresztowanymi dzięki wydrążonemu pod parkanem tunelowi. Ukrywał się głównie w gminie Urzędów oraz Dzierzkowice. Według dokumentacji UB melinował się m.in. w gospodarstwie Jastrzębiów na Wyżnicy oraz Tomaszewskich na Rankowskim[7].

W tym okresie nawiązał też ponownie kontakt z oddziałem Hieronima Dekutowskiego „Zapory”. Dołączył do kompanii dowodzonej przez Michała Szeremieckiego „Misia”, w której służyli koledzy „Bufora” z partyzantki z czasów okupacji niemieckiej. Mieczysław Smok, razem z oddziałem, wziął udział w kilku akcjach przeciwko żołnierzom sowieckim oraz posterunkom MO. Według relacji rodzinnych uczestniczył w walkach m.in. w Ratoszynie (7.06.45 r.) oraz na Bęczynie (12.07.45 r.). Oznacza to, że do oddziału dołączył na przełomie maja/czerwca 1945 roku.

>>> Czytaj także: Potyczka Zaporczyków z KBW-UB na Bęczynie <<<

Mieczysław Smok „Bufor” nie ujawnił się w czasie amnestii z 1945 roku i dalej ukrywał się u zaprzyjaźnionych mu gospodarzy. Jesienią 1945 roku nawiązał kontakty w rejonie Urzędowa z odradzającym się oddziałem partyzanckim pod dowództwem Benedykta Surdackiego „Cygana”. Oddział ten ponownie podporządkował się rozkazom „Zapory” i działał oddzielnie od głównego ugrupowania na terenie powiatu kraśnickiego. Pełnił funkcję lokalnego oddziału żandarmerii. O przynależności „Bufora” do grupy „Cygana” świadczą zarówno źródła fotograficzne, relacje, jak i donosy ówczesnych agentów/informatorów resortu[8].

24 lutego 1946 roku „Bufor” uczestniczył w weselu znajomych gospodarzy we wsi Skorczyce w gminie Urzędów. Niestety na miejsce, gdzie odbywało się przyjęcie weselne przybyła kilkuosobowa grupa MO. W wyniku strzelaniny „Bufor” został ciężko ranny. O zdarzeniu enigmatycznie informuje raport dekadowy PUBP w Kraśniku, w którym czytamy że (pisownia oryginalna): w dniu 24 II 1946 r. w Popkowicach na weselu zaskoczona była milicja Ob. przez bandę „Cygana”. W toku walki /zginął/ postrzelono jednego z bandytów nazwiskiem Smok Mieczysław, przy którym znaleziono pistolet i granaty[9].

Zdaniem naocznych świadków, uczestników wesela i mieszkańców Skorczyc, przebieg zdarzenia miał trochę inny charakter. W przyjęciu „Bufor” uczestniczył samotnie, jako zaproszony gość i nie było mowy o żadnej napaści. To właśnie milicja przyjechała niespodziewanie, na widok której Smok zaczął uciekać. Niestety milicjanci oddali do niego strzały trafiając go w okolice miednicy/brzucha. Następnie rannego wrzucili bezwładnie na sanie i w pośpiechu, bez udzielenia mu żadnej pomocy, krwawiącego zawieźli do Kraśnika.

Mieczysław Smok „Bufor” zmarł w szpitalu PCK w Kraśniku 25 lutego 1946 roku nigdy nie odzyskując przytomności. Jego ciało zgodą kierownika referatu śledczego Komendy Powiatowej MO w Kraśniku zostało zwrócone rodzinie, która pochowała go na lokalnym cmentarzu.

Ostatnie pożegnanie Mieczysława Smoka „Bufora” (1946 r.) | Źródło: Archiwum prywatne Michała Smoka

Biogram powstał dzięki przekazaniu materiałów oraz wsparciu rodziny „Bufora”, w szczególności Michała Smoka

PRZYPISY:
[1] Relacja Michała Smoka, Urzędów, 17.09.2020 r., w zbiorach autora.
[2] Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (dalej: AIPN) BU 0187/20/4, Kwestionariusz osobowy Mieczysława Smoka na członka nielegalnej organizacji AK-WiN pod dow. Dekutowskiego Hieronima „Zapory”, Lublin, 08.02.1984, k. 113.
[3] M. Smok, Ku pamięci o niezłomnym i rodzinnych zaszłościach w PRL, „Głos Ziemi Urzędowskiej”, 2020, s. 79; W. Szymanek, W latach okupacji niemieckiej 1939-1944 [w:] Dzieje Urzędowa, pod red. R. Szczygieł, M. Surdacki, Lublin-Urzędów 2011, s. 386.
[4] K. Wójcik, Działania sabotażowo-dywersyjne Kedywu AK z Urzędowa [w:] Urzędów w latach okupacji niemieckiej 1939-1944, pod red. Z. Mańkowski, Urzędów 1988, s. 102-147; I. Caban, Oddziały partyzanckie AK 15 pp „Wilków”, Lublin 1994, s. 64-104.
[5] Postanowienie o umorzeniu śledztwa Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Lublinie w sprawie fizycznego i moralnego znęcania się na Mieczysławem Smokiem przez funkcjonariuszy państwa komunistycznego, Lublin, 26.02.2014 r., s. 2 (kopia w zbiorach autora); AIPN BU 0187/20/4, Kwestionariusz osobowy Mieczysława Smoka…
[6] Postanowienie o umorzeniu śledztwa Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Lublinie w sprawie fizycznego i moralnego znęcania się na Mieczysławem Smokiem przez funkcjonariuszy państwa komunistycznego, Lublin, 26.02.2014 r., s. 3 (kopia w zbiorach autora).
[7] AIPN Lu 033/3, Wyciąg z protokołu przesłuchania zatrzymanego Władysława Pludra, k. 67.
[8] AIPN Lu 08/102/2, Doniesienie informatora Wosik, Urzędów, 21.03.1946 r., k .90.
[9] AIPN Lu 033/5, Sprawozdanie dekadowe PUBP w Kraśniku za okres sprawozdawczy od dnia 17.II.1945 do dnia 27.II.1945, Kraśnik, 27.02.1945 r., k. 15.

Odsłonięcie i poświęcenie tablicy na grobie „Bufora” w Kraśniku. Przemówienie z kartki czyta Bogumił Adamski „Tygrys”. Z tyłu stoją (od prawej): Kazimierz Dec, Hipolit Smok i Roman Smok (bracia „Bufora”) i Kazimiera Smok (bratowa). | Źródło: Archiwum prywatne Michała Smoka