Łukasz Stanisław „Siew”

Stanisław Łukasz urodził się 29 września 1925 roku w Wólce Ratajskiej położonej w powiecie kraśnickim w województwie lubelskim. Był synem rolników Łukasza i Antoniny. Ukończył sześć klas szkoły powszechnej, a dalszą naukę przerwał wybuch II wojny światowej. W czasie okupacji włączył się w działalność konspiracyjną. Na przełomie 1943/1944 roku dołączył do, silnego w tamtym terenie, oddziału Gwardii Ludowej, którego dowódcą był Ryszard Płowaś „Mały Rysiek”[1]. Oddział ten początkiem 1944 roku został włączony, jako 4. kompania, w skład 1. Brygady Armii Ludowej im. Ziemi Lubelskiej. Natomiast już od czerwca 1944 roku zwiększył tak swoją obsadę personalną, że działał jako samodzielny oddział.
Po wkroczeniu sowietów na teren Lubelszczyzny Stanisław Łukasz idąc śladem kolegów z oddziału wstąpił do Milicji Obywatelskiej. Służył m.in. na I Komisariacie Milicji Obywatelskiej w Warszawie, skąd zdezerterował wiosną 1946 roku. Następnie powrócił do rodzinnych stron, gdzie ukrywał się i nawiązał kontakt z działającym tam oddziałem NSZ pod dowództwem Tadeusza Lachowskiego „Nałęcza”. W październiku 1946 roku oddział ten podporządkował się rozkazom Hieronima Dekutowskiego „Zapory”. „Nałęcz” został mianowany oficerem łączności w całym Zgrupowaniu Oddziałów WiN, zaś jego żołnierze rozdzieleni na oddziały Michała Szeremieckiego „Misia” oraz Tadeusza Skraińskiego „Jadzinka”[2]. Stanisław Łukasz posługujący się pseudonimem „Siew” dołączył do „Jadzinka”, a dokładnie do plutonu Stanisława Jasińskiego „Samotnego”[3]. W listopadzie oddział ten wyruszył w teren powiatu zamojskiego, gdzie został podporządkowany rozkazom tamtejszego inspektora WiN Mariana Pilarskiego „Jara”. Partyzanci wykonywali głównie akcje ekspropriacyjne, które pozwalały na przeżycie nadchodzącej zimy, oraz prowadzili ataki skierowane w aparat bezpieczeństwa (rozbijanie posterunków MO i placówek ORMO, likwidacja konfidentów).
W styczniu 1947 roku „Siew” wziął udział w walce przeciwko grupie operacyjnej wojska i Urzędu Bezpieczeństwa pod Albinowem Małym w powiecie biłgorajskim. W wyniku ogromnego zaskoczenia Zaporczycy ponieśli duże straty własne. Zginęło pięciu partyzantów, a dwóch zostało ciężko rannych, a wielu było lżej rannych. Resort zaś miał stracić sześciu zabitych oraz 15 żołnierzy, którzy dostali się do niewoli. Przy czym 13 jeńców zwolniono a dwóch zatrzymano i rozstrzelano[4].
>>> Czytaj więcej: Potyczka pod Albinowem Małym – 17 stycznia 1947 r. <<<
Wśród lekko rannych, ale wymagających opieki lekarza i odpoczynku, znalazł się również „Siew”, który został urlopowany i ukryty na jednej z melin. Tam przeczekał do ogłoszenia amnestii nie uczestnicząc w dalszych działaniach partyzanckich. „Siew” ujawnił się 10 kwietnia 1947 roku przed Komisją Amnestyjną w Powiatowym Urzędzie Bezpieczeństwa Publicznego w Kraśniku[5].
Pomimo ujawnienia „Siew” nie ograniczył więzi konspiracyjnych utrzymując kontakt ze swoimi znajomymi z partyzantki. Z powodu zainteresowania jego osobą przez UB i wprowadzoną inwigilację Stanisław Łukasz postanowił ponownie zacząć się ukrywać. W połowie 1947 roku nawiązał kontakt z dawnym kolegą z oddziału AL, a później WiN Józefem Kłysiem „Rejonowym”, tworząc dwuosobową grupę przetrwania. Zajmowali się prowadzeniem głównie akcji ekspropriacyjnych w celu zdobycia funduszy na dalszą działalność. Stanisław Łukasz zmienił wówczas pseudonim na „Marciniak”. W sierpniu 1948 roku obaj, pod przybranymi nazwiskami, wyjechali na Górny Śląsk, gdzie podjęli się pracy w kopalni. Niestety zagrożeni aresztowaniem w październiku 1949 roku powrócili na Lubelszczyznę i związali się z oddziałem NZW Adama Kusza „Garbatego”[6].

Oddział „Garbatego” należał do Narodowego Zjednoczenia Wojskowego i wywodził się ze zgrupowania Józefa Zadzierskiego „Wołyniaka”. Został utworzony w lutym 1947 roku, chociaż amnestia spowodowała, że jego liczebność zmniejszyła się do 7 osób. Grupa operowała głównie na terenie powiatu biłgorajskiego, janowskiego, kraśnickiego (woj. lubelskie) oraz częściowo w powiecie Nisko oraz Leżajsk (woj. rzeszowskie). W wyniku działań resortu bezpieczeństwa szeregi oddziału ponownie się zwiększyły do ok. 20 osób. Partyzanci pod przywództwem „Garbatego” prowadzili bardzo aktywną działalność zbrojną, m.in. wysadzili budynek MO w Kuryłówce, rozbroili biuro PGR w Cieplicach, prowadzili akcje likwidacyjne współpracowników resortu, aktywistów z PPR/PZPR oraz ORMO. Wobec dużej aktywności oddziału UB próbowało go zlikwidować jak najszybciej. W tym celu, w grudniu 1949 roku z oddziałem „Garbatego” nawiązał kontakt współpracownik WUBP w Lublinie o kryptonimie „Jeleń”. Był nim były partyzant Tadeusza Kuncewicza „Podkowy” oraz Hieronima Dekutowskiego „Zapory” – Tadeusz Miksza „Wampir”. Starał się on namówić partyzantów na „wyjazd” za granicę, a gdy to się nie udało wprowadził dwóch agentów UB do oddziału. „Wampirowi” udało się doprowadzić do zagłady „Garbatego” w dniu 19 sierpnia 1950 roku. W wyniku obławy grupy operacyjnej KBW-UB liczącej blisko 2 tys. ludzi rozbito cały oddział. Uratowali się „Marciniak”, któremu udało się wyrwać z okrążenia oraz jeszcze pięciu partyzantów: „Rejonowy”, Andrzej Kiszka „Dąb”, Michał Krupa „Wierzba” oraz Kazimierz Zabiegliński „Kuna” oraz Jan Szwedo[7].
Wiosną 1951 roku „Marciniak” wspólnie z „Rejonowym” oraz „Dębem” ponownie odtworzyli grupę przetrwania. Szefem oddziału został wybrany Józef Kłyś. Z czasem grupa zaczęła się powiększać o kolejnych poszukiwanych przez resort bezpieczeństwa. Dołączył m.in. Stanisław Chmiel i Stefan Wojciechowski „Mucha”. Partyzanci w tym okresie prowadzili głównie akcje ekspropriacyjne. Pomimo tego resort bezpieczeństwa przy pomocy milicji stale poszukiwał grupy „Rejonowego” w ramach rozpracowania o kryptonimie „Gmina” oraz obław wojskowych.
Niestety jedna z takich obław dopadła „Marciniaka” oraz Chmiela podczas kwaterowania na zaprzyjaźnionej kwaterze. Tak opisano te wydarzenia w raporcie Wydziału III WUBP w Lublinie: dnia 11 kwietnia 1952 roku przeprowadzono operacje przy udziale wojsk KBW na meliniarzy i współpracowników bandy Kłysia we wsi Wólka Ratajska i Rataj (za podstawę do przeprowadzenia operacji przysłużyły materiały agencyjne ze źródła „Podkowa”, „Ojciec” i „Róża”). O godzinie 4 rano po okrążeniu wymienionych miejscowości grupa szturmowa, która miała zadanie przeszukiwania melin udała się do środka, w wyniku przeszukiwania o godzinie 7:30 zauważono 2-ch uciekających osobników w pobliżu zabudowań Plachy Józefa, do uciekających wezwano „stój” na co odpowiedzieli serią strzałów z posiadanej broni PPS raniąc w tym czasie jednego plutonowego z KBW, przy tym usiłowali skryć się do budynku Chmiela Andrzeja, gdzie było dwóch pracowników operacyjnych, którzy na widok uciekających bandytów odkryli ogień z pistoletów w wyniku czego jeden zostaje zabity, a drugi zdjął buty i począł uciekać w stronę obstawy pozostawiając posiadaną broń. Do uciekającego wojsko odkryło ogień na skutek którego dwukrotnie zostaje lekko ranny, a następnie ujęty. Jak okazało się ujętym był Chmiel Stanisław, który stwierdził, że zabitym jest Łukasz Stanisław „Marciniak”, ww. posiadali pistolety PPS, 15-kę, 2 granaty i około 100 sztuk amunicji[8].
Ciało Stanisława Łukasza „Marciniaka” po oględzinach i rozpoznaniu zostało pochowane z nieznanym dotąd miejscu. Natomiast aresztowany Chmiel sądzony był później przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Lublinie, który wyrokiem z 17 kwietnia 1953 roku skazał go na karę dożywotniego więzienia. Oprócz Chmiela w czasie tej operacji resort aresztowało jeszcze ponad 30 osób podejrzewanych o pomoc partyzantom, z czego część otrzymała wyroki więzienia.
PRZYPISY:
[1] Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (dalej: AIPN) BU 0187/20/3, Kwestionariusz osobowy Stanisława Łukasza, 02.03.1983 r., Lublin, k. 130.
[2] M. Piotrowski, Narodowe Siły Zbrojne na Lubelszczyźnie 1944–1947, Lublin 2009, s. 209.
[3] Relacja Jana Kokoszki „Rysia”, [w:] Zapory Żołnierze Wyklęci. Tom I, pod red. E. Kurek, Warszawa-Kraków 2016, s. 263.
[4] AIPN Lu 21/26/6, Meldunek „Mata” do „Barbary” o Albinowie Małym, 19.01.1947 r., k. 16.
[5] AIPN BU 0187/20/3, Kwestionariusz osobowy Stanisława Łukasza…, k. 130.
[6] Ł. Pasztelaniec, Józef Kłyś „Rejonowy”, „Woźniak”, [w:] Zapomniani Wyklęci. Sylwetki żołnierzy powojennej konspiracji antykomunistycznej, pod red. J. Bednarka, M. Biernat, Warszawa 2019, s. 168.
[7] G. Makus, Rozbicie grupy Adama Kusza Garbatego, „Janowskie Korzenie”, 2007, nr 9, s. 32-37.
[8] Cyt. Za: Ł. Pasztelaniec, op.cit., s. 174.