Kopaczewski w latach nauki w Szkole Podchorążych w Nisku | Źródło: Zbiory rodzinne Renaty Nowak (wnuczki „Lwa”)

Antoni Kopaczewski urodził się 25 maja 1918 roku w Majdanie Brzezickim. Jego rodzicami byli Julian oraz Ewa. Po ukończeniu siedmiu klas szkoły powszechnej w Piaskach postanowił rozpocząć karierę wojskową. Wstąpił do dwuletniej Szkoły Podoficerów Piechoty dla Małoletnich w Nisku, którą ukończył w 1938 roku w stopniu kaprala. Dalszą służbę wojskową pełnił w 43. pułku strzelców im. Legionu Bajończyków, który przed wojną stacjonował w Równem, Dubnie oraz Brodach[1].

W czasie walk obronnych we wrześniu 1939 roku, jego rodzimy pułk walczył w ramach 13 Dywizji Piechoty Armii „Prusy”. Dywizja ta została zmobilizowana w połowie sierpnia 1939 roku w ramach mobilizacji alarmowej i początkowo przewieziona w rejon Bydgoszczy, a na początku września na południe od Regn w województwie łódzkim. Rozkazem dowódcy Armii „Prusy” gen. Stefana Dęba Biernackiego 13 DP została przesunięta do obszaru Tomaszów Mazowiecki-Ujazd, gdzie miała bronić dostępu do Warszawy. W rejonie tym dywizja stoczyła krwawe walki z niemieckim korpusem pancernym i została częściowo rozbita[2].

Po zakończeniu walk Kopaczewski powrócił do rodziców i zamieszkał w podlubelskich Piaskach. Niewiele jest wiadomo o jego działalności w czasie okupacji niemieckiej, ale jako były wojskowy na pewno bardzo szybko wszedł w struktury konspiracyjne. Zdaniem Tomasz Panfila, Kopaczewski podobnie jak wielu młodych mieszkańców miasteczka, wstąpił do „Baonów Zemsty” organizowanych w Piaskach przez Jerzego Drylskiego[3]. Po roku działalności organizacja została wykryta i zlikwidowana przez gestapo. Prawdopodobnie w tym okresie Kopaczewski pod pseudonimem „Lew” dołączył do struktur Związku Walki Zbrojnej (późniejszej Armii Krajowej).

Żołnierze kompanii cekaemów 43 pp, Równe, 1938 r., (Kopaczewski oznaczony krzyżykiem) | Źródło: Zbiory rodzinne Renaty Nowak (wnuczki „Lwa”)

Początkowo, od stycznia 1940 roku podlegał pod rozkazy placówki ZWZ-AK w Piaskach. W czerwcu 1943 roku Kopaczewski znalazł się w specjalnym dziesięcioosobowym oddziale dywersyjnym III Rejonu AK pod dowództwem Zygmunta Kowalczyka „Okrzeja”. W stopniu plutonowego pełnił tam funkcję zastępcy dowódcy[4]. Ponadto w innym dokumencie znajdującym się w Archiwum Państwowym w Lublinie – na liście ewidencyjnej placówki nr 7 – „Lew” wpisany jest również jako zastępca dowódcy placówki w Piaskach Józefa Wicińskiego „Szarego”[5]. W 1943 roku prawdopodobnie pełnił obie te funkcje równocześnie.

Zygmunt Kowalczyk „Okrzeja” wspominał: na wiosnę l941 roku, na polecenie dctwa obwodu Lublin, przeprowadziłem ze swoimi ludźmi poszukiwania lotniczych pokładowych karabinów maszynowych zakopanych w lesie Wierzchowiska. W wynika przeprowadzonych ustaleń odnaleźliśmy 8 sztuk tych karabinów, skierowano je do Warszawy celem, dorobienia podstaw. Działając w porozumieniu z mjr. „Jarem” [Komendant Obwodu Powiat – Lublin Stanisław Piotrowski „Jar” – przyp. aut.] przeprowadziliśmy następnie szereg akcji, miedzy innymi rozbroiliśmy obstawę aresztu w Piaskach i uwolniliśmy aresztowanego łącznika obwodu o pseudonimie „Kruchy”. Dokonaliśmy napada na urząd gminny w Biskupicach, gdzie zniszczyliśmy wykazy imienne młodych mężczyzn przeznaczonych do przymusowych brygad roboczych organizacji TODT oraz inne akta okupanta. W miejscowościach Minkowice, Świdnik, Wólka Lubelska i innych opanowaliśmy punkty kolczykowania zwierząt przeznaczeniach na zaopatrzenie Niemców. Zniszczyliśmy wykazy zwierząt kontyngentowych a zdobyte kolczyki rozdaliśmy rolnikom, co pozwoliło na uratowanie wielu zwierząt przed zachłannością okupanta. W związku z zarządzeniem przez Niemców natychmiastowego dostarczenia z warzelni w siedliskach transportu spirytusu do Lublina na zaopatrzenie Wehrmachtu opanowaliśmy ten transport z zasadzki a pieniądze uzyskane ze spieniężenia około 10 beczek spirytusu przeznaczyliby na pomoc dla rodzin aresztowanych. Ta ostatnia akcja zwróciła baczniejszą uwagę okupanta na bądź co bądź bardzo niewielki ale ruchliwy teren naszego działania, w marcu 1944 roku otrzymałem wiadomość z Piask, że miejscowa żandarmeria rozpracowała już część z moich ludzi i szykuje się do  aresztowań. W tej sytuacji, po porozumieniu się z mjr. „Jarem” postanowiłem dołączyć z moimi ludźmi do Partyzanckiego Oddziału Lotnego „Nerwa”” II/8pp AK[6].

Wykaz członków specjalnego oddziału dywersji bojowej Rejonu III AK obwodu Lublin-powiat | Fot. Archiwum Państwowe w Lublinie, sygn. 35/1072/0/1.9/11

Antoni Kopaczewski „Lew” prawdopodobnie należał do osób nierozpoznanych przez Niemców i nadal pracował przy miejscowej placówce AK. W 1944 roku był instruktorem  kursu podchorążych powstałego w Rejonie III Obwód Lublin powiat AK. Przez cały czas pełnił również funkcje zastępcy komendanta placówki nr 7 w Piaskach. Zdaniem resortu bezpieczeństwa w tym okresie był również dowódcą żandarmerii przy miejscowej placówce.

Nowy rozdział w życiorysie „Lwa” rozpoczęło wkroczenie na teren Lubelszczyzny wojsk sowieckich. Po „wyzwoleniu” bardzo szybko rozpoczęły się prześladowania byłych żołnierzy Armii Krajowej, co spowodowało czynny opór. Nie wiadomo kiedy „Lew” przejął dowództwo nad oddziałem zbrojnym. Jednakże dwóch oficerów SB (kapitanowie Romanek i Jeleń), którzy przygotowywali w latach 80. XX wieku charakterystykę oddziału napisali: banda „Lwa” stanowiła charakterystyczny przykład bojówki AK i WiN […] Analiza wykorzystanych materiałów wskazuje, iż bezpośrednio banda „Lwa” wywodziła się z funkcjonującej w Piaskach placówki nielegalnej organizacji AK posiadającej w nomenklaturze organizacyjnej numer 7 oraz placówki AK z Kolonii Ignasin gm. Fajsławice, której komendant Pędrak Stanisław „Poleszuk” został zastępcą dowódcy bandy „Lwa”[7].

Wspólna fotografia uczestników kursu podchorążych w Ignasinie, czerwiec 1944 r. | Źródło: Zbiory rodzinne Renaty Nowak (wnuczki „Lwa”)

 Pierwszą akcję, którą odnotowało UB z udziałem „Lwa” była likwidacja dowódcy posterunku MO w Piaskach plut. Honika Mordki z 21 marca 1945 roku. W kwietniu 1945 roku oddział przeprowadził szereg akcji ekspropriacyjnych, m.in. 24 kwietnia zarekwirowano pieniądze z kasy gminy i spółdzielni handlowej. Dwa dni później akcję powtórzono, gdzie poza gotówką zarekwirowano dwie maszyny do pisania. Tej samej nocy partyzanci opanowali piasecki posterunek MO, w którym rozbroili z pepeszy kpr. Łydę. Ponadto zlikwidowany został funkcjonariusz PUBP w Lublinie ppor. Edward Jeleń. 30 kwietnia 1945 roku partyzanci, w sile ok. 40 ludzi z placówki AK z Piask oraz Mełgwi pod dowództwem komendanta rejonu III ppor. Edwarda Grabińskiego „Proch”, zaatakowali Zakłady Przetworów Owocowych w Milejowie skąd zabrano cukier na potrzeby dowództwa obwodu Lublin – powiat. W lipcu 1945 roku zlikwidowano również działacza Polskiej Partii Robotniczej Moszka Honika, ojca Mordki. W tym samym miesiącu oddział dwukrotnie dokonał rekwizycji w majątku w Łysołajach, w sierpniu powtórnie w przetwórni w Milejowie, w gorzelni w Kębłowie i w spółdzielni w Fajsławicach. Oddział „Lwa” aktywnie zwalczał również donosicieli i współpracowników bezpieczeństwa: 11 maja 1945 r. rozstrzelano małżeństwo Jana i Michalinę Zajączkowskich; w czerwcu tego samego roku zlikwidowano członków PPR Jana Maciejewskiego, Feliksa Kocha oraz Michała Winiarczyka, sekretarza PPR z Piask[8].

Latem 1945 roku Antoni Kopaczewski „Lew” został awansowany do stopnia starszego sierżanta[9]. W odpowiedzi na sierpniową amnestię z 1945 roku „Lew” częściowo rozwiązał oddział, lecz sam się nie ujawnił.  Prowadził dalszą walkę wraz z kilkoma najbliższymi współpracownikami. 22 sierpnia 1945 roku zlikwidowano Feliksa Samborskiego, zaś 1 września zastępcę komendanta MO w Biskupicach plut. Władysława Kota. 17 listopada tego samego roku „Lew” osobiście rozstrzelał por. Franciszka Łuszczyńskiego z RKU w Lublinie.

Oddział „Lwa” – Ignasin, lato 1945 roku | Źródło: Zbiory rodzinne Renaty Nowak (wnuczki „Lwa”)

Działania oddziału „Lwa” zwróciły uwagę resortu bezpieczeństwa publicznego. We wrześniu 1945 roku PUBP w Lublinie rozpoczęło operację agenturalną pod kryptonimem „Szlachta”, która dotyczyła rozpracowania podziemia poakowskiego w rejonie Piask, a w szczególności oddziału Kopaczewskiego. Prowadził ją osobiście zastępca kierownika PUBP w Lublinie Stanisław Michalik. W tym celu wykorzystano sieć tajnych współpracowników, wśród których możemy wymienić takie kryptonimy jak: „Zemsta”, „Kaduceusz”, „Tułacz”, „Bóg” czy „Kłos”[10].

Tymczasem oddział „Lwa” w zmniejszonym składzie podporządkował się rozkazom nowej organizacji Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość. W pierwszym okresie zajmował się głównie likwidacją ludzi związanych z rządem komunistycznym, szpiclów oraz pospolitych bandytów. Oddział operował głównie w rejonie gmin Jaszczów, Zemborzyce, Brzeziny, Mełgiew (w powiecie lubelskim) oraz Rybczewice, Fajsławice i Łopiennik (w powiecie krasnostawskim), chociaż za główną kwaterę uważano wieś Ignasin i najbliższe jej okolice. Stałymi kwaterami były zabudowania samotnej wdowy Joanny Matraszek oraz gospodarstwo Józefa Dziachana.

Szereg akcji oddziału „Lwa” w tym okresie przedstawił T. Panfil, analizując karty na czyny przestępcze dokonane przez bandę pod dowództwem „Lwa”: w pierwszy dzień 1946 r. wykonano wyrok na peperowcu Czesławie Kasprzaku, w lutym na Wacławie Danielu, w marcu na sekretarzu PPR Janie Winiarczyku, w kwietniu na Czesławie Czerniaku. W lipcu w Piaskach oddział zorganizował zasadzkę na jadących na „akcję” funkcjonariuszy PUBP. Również w lipcu Zdzisław Dąbrowski „Senator” wykonał wyrok na konfidentce gestapo i UB Józefie Wróblewskiej-Rot. W sierpniu oddział opanował posterunek MO w Biskupicach, wykonał wyrok na Władysławie Iskrze w Stryjnie i na niejakim Mazurku w Siedliszczkach oraz na Feliksie Samborskim w Bystrzejowicach. Siódmego września „Lew” ze swymi ludźmi zlikwidował w Giełczwi milicjanta Józefa Małochę[11].

Numer 13 pisma „Wolność i Niezawisłość” z 1 września 1946 r. drukowanego przez oddział „Lwa”

Wiosną 1946 roku dowództwo inspektoratu lubelskiego WiN powierzyło Antoniemu Kopaczewskiemu oraz jego najbliższym współpracownikom utworzenie małego oddziału zajmującego się redagowaniem, wydawaniem i kolportowaniem ulotek oraz biuletynu „Wolność i Niezawisłość”. Kierownikiem akcji propagandowo-ulotkowej był Władysław Ziętek „Nieznany” (oficer wywiadu rejonu Piaski WiN). Stale przy drukarni pracowali również Władysław Gładysz „Sęp”, Henryk Mojek, Franciszek Broda oraz kilku kolporterów prasy. Ponadto przy oddziale „Lwa” pozostali Władysław Sampolski „Anioł”, Zdzisław Dąbrowski „Senator”, Stanisław Pędrak „Poleszuk”, Wincenty Kisielewski „Lipa”, Piotr Bańka „Lisek”, a także sanitariuszka i łączniczka oddziału Michalina Dziachan „Sikorka”.

Oddział Antoniego Kopaczewskiego „Lwa” od sierpnia 1946 roku podlegał bezpośrednio organizacyjnie i terytorialnie pod rozkazy Zdzisława Brońskiego „Uskoka”, a poprzez niego znalazł się w Zgrupowaniu Oddziałów WiN Hieronima Dekutowskiego „Zapory”. Łącznikiem między zwierzchnikami a „Lwem” był Piotr Bańka „Lisek”, który spotykał się z łącznikiem „Zapory” w Zygmuntowie oraz w gospodarstwie Szpilarowicza w Kolonii Siedliszczki, zaś z łącznikiem „Uskoka” w Brzezicach. Ponadto „Lisek” utrzymywał kontakty z Tadeuszem Skraińskim „Jadzinkiem”, dowódcą oddziału w zgrupowaniu „Zapory”. Jego skrzynką kontaktową było gospodarstwo Smażaka w Zygmuntowie[12].

Tymczasem w drugiej połowie 1946 roku resort bezpieczeństwa coraz bardziej zbliżał się do oddziału „Lwa”. Największą zasługę w tym zakresie miał tajny współpracownik o kryptonimie „Zemsta”. Dzięki jego donosom w czerwcu 1946 roku zatrzymano Jana Kutwę „Roberta” – komendanta rejonu Piaski. 7 września 1946 r. zatrzymano w domu w Wierzchowiskach (część badaczy twierdzi, że aresztowania dokonano w Lublinie) Władysława Ziętka „Niewinnego”, który w wyniku ciężkiego śledztwa zdradził miejsce pobytu „Lwa”.

>>> Zobacz także: 8 września 1946 roku – zagłada oddziału „Lwa” <<<

W wyniku działań resortu 8 września 1946 roku i dwugodzinnego starcia w gospodarstwie Dziachanów na Ignasinie zginęło łącznie sześciu partyzantów: Antoni Kopaczewski „Lew”, Władysław Sampolski „Anioł”, Stanisław Pędrak „Poleszuk”, Józef Dziachan „Pościgowy”, Wincenty Kisielewski „Lipa” oraz Tadeusz Dziachan „Leśny”. Ponadto w wyniku zaczadzenia w piwnicy pod domem zmarł Stanisław Dziachan, a także Helena Dziachan wraz z córką Anną. Natomiast cztery osoby zostały aresztowane: ranna Michalina Dziachan „Sikorka”, Władysława Dziachan, Janina Sampolska oraz Piotr Bańka „Lisek”. Podczas pożaru spalił się dom, stodoła drewniana i murowana obora. Ponadto resort przejął kilkanaście sztuk broni[13].

Czytaj także: Czy „Lew” Kopaczewski zginął w egzekucji? <<<

Ciała poległych pod Ignasinem członków oddziału „Lwa”

PRZYPISY:

[1] Panfil T., Antoni Kopaczewski „Lew”, Warszawa 2021, s. 3-4.
[2] Pełny szlak bojowy 43 pułku piechoty można sprawdzić w Jarno W., 13 Dywizja Piechoty w wojnie 1939 roku, Warszawa 2012.
[3] Panfil T., op.cit., s. 6.
[4] Archiwum Państwowe w Lublinie (dalej: APL), 35/1072/0/1.9/117, Wykazy obsady osobowej Komendy Obwodu, raporty stanu żołnierzy i uzbrojenia, Wykaz oddziału dywersji boj. „R III”.
[5] APL, 35/1072/0/1.9/117, Wykazy obsady osobowej Komendy Obwodu, raporty stanu żołnierzy i uzbrojenia, Lista ewidencyjna placówki nr 7, k. 116; Lista ewidencyjna Oddz. R.III Placówki nr 7, k.117.
[6] Kowalczyk Z., „Z kroniki wspomnień” – Wspomnienia Zygmunta Kowalczyka „Okrzeja”, https://oddzialpartyzanckinerwa.blogspot.com/2009/12/z-kroniki-wspomnien-wspomnienia-zygmunt.html, dostęp: 30.12.2021 r.
[7] AIPN Lu 0136/39/1, Charakterystyka nr 10 oddziału zbrojnego AK-WiN pod dowództwem Kopaczewskiego Antoniego ps. Lew, 19.05.1981 r., Lublin, k. 11.
[8] Panfil T., op.cit., s. 9-11.
[9] AIPN Lu 043/25, Doniesienie informatora „Zemsta”, 30.08.1945 r., Lublin, k. 29.
[10] AIPN Lu 0136/39/1, Charakterystyka nr 10 oddziału zbrojnego AK-WiN pod dowództwem Kopaczewskiego Antoniego ps. Lew, Lublin, 19.05.1981 r., k. 8-37.
[11] Panfil T., op.cit., s. 15.
[12] H. Pająk, Uskok kontra UB, Warszawa 2015, s. 253-255.
[13] AIPN BU 2503/1/2, Meldunek do Komendy Głównej MO Centrala Służby Śledczej w Warszawie, 17.09.1946 r. Lublin, k. 154.