Cynke Jan „Piotruś”

Jan Cynke urodził się 25 listopada 1923 roku w Lublinie. Ukończył szkołę powszechną oraz dwie klasy gimnazjum. Dalszą naukę przerwał mu wybuch II wojny światowej.
Działalność konspiracyjną Cynke rozpoczął w czerwcu 1943 roku wstępując do oddziału partyzanckiego Stanisława Łukasika „Rysia”. Jak podaje Ireneusz Caban, historia tego oddziału dywersyjnego związana była z grupami młodzieży ukrywającej się w rejonie Motycza, której część tworzyła tzw. bojówkę rejonową. Bezpośrednią przyczyną zmiany charakteru grupy z garnizonowej na partyzancką było zagrożenie dekonspiracją związanej z nią szkoły podchorążych rejonu I. Na początku oddział „Rysia” podlegał komendantowi rejonu, a na przełomie lutego i marca 1944 roku podporządkowano go Komendzie Obwodu AK Lublin. Na ten okres przypada również wzrost liczebny oddziału, tak że w lutym 1944 roku jego stan liczył już ok. 40 żołnierzy. Początkowo podzielony został na dwie drużyny, zaś w marcu utworzono kolejną (trzecią), a w maju czwartą drużynę. W kwietniu 1944 roku oddział został włączony do utworzonego Oddziału Partyzanckiego 8. pułku piechoty legionów AK jako V pluton zgrupowania (kryptonim: V pluton OP 8)[1].
Artur Piekarz podkreślał, że oddział „Rysia” do wkroczenia sowietów na Lubelszczyznę przeprowadził co najmniej 15 różnego rodzaju akcji zbrojnych przeciwko Niemcom. Do najważniejszych zaliczył: odbicie w rejonie Wojcieszyna ok. 20 aresztowanych rolników przewożonych do obozu na Majdanku (28 lutego 1944 roku), rozbicie z grupą Batalionów Chłopskich pod dowództwem Jana Flisiaka „Chłopickiego” punktu oparcia Wehrmachtu we Wrzelowie i w Zagłobie (24 kwietnia 1944 roku). Ponadto oddział uczestniczył również w zabezpieczaniu operacji „Most-I” oraz ochronie radiostacji Komendy Okręgu AK Lublin (kwiecień 1944). W czasie akcji „Burza”, zgodnie z planem Odtwarzania Sił Zbrojnych w kraju, oddział partyzancki „Rysia” miał wejść w skład I batalionu 8. pułku piechoty legionów dowodzonego przez kpt. Konrada Szmedinga „Młota”. Oddział ten miał się koncentrować w rejonie Polanówki pod Lublinem. W czasie przemarszu na punkt koncentracji partyzanci ostrzelali kolumnę wycofujących się Niemców, zadając im nieznane straty w ludziach. Natomiast 24 lipca 1944 roku spotkali się z pierwszym oddziałami sowieckimi, z którymi udali się do Polanówki. Dzień później, 25 lipca, oddziały partyzanckie zostały otoczone i rozrojone przez żołnierzy Armii Czerwonej, a następnie popędzone w szyku w kierunku Chełma. Z około 500-osobowej grupy do celu dotarło zaledwie 60 osób. Reszta uciekła po drodze[2].

„Zaporczycy” przy zdobycznych sowieckich samochodach. Okres to prawdopodobnie maj-czerwiec 1945 roku | Źródło: Archiwum P. Koconia „Alembika”
Cynke powrócił do rodzinnego domu, gdzie zaczął się ukrywać. Na początku 1945 roku dołączył do formującego się oddziału Hieronima Dekutowskiego „Zapory”. Otrzymał przydział do plutonu Szczepana Żelaznego „Żaby”. W maju 1945 roku został podporządkowany pod kompanię ppor. Romana Sochala „Juranda”. W ramach oddziału Jan Cynke brał udział w akcjach zbrojnych i sabotażowo-dywersyjnych na terenie Lubelszczyzny. „Piotruś” uczestniczył również w słynnych rajdach motorowych po Lubelszczyźnie. 13 maja oddział Zaporczyków na kilku samochodach wjechał na urzędowski rynek, a następnie rozbroił posterunek MO. 15 maja 1945 roku rozbito posterunek MO i spółdzielnię w Wojciechowie, a cztery dni później w Kazimierzu Dolnym. Po rozbiciu wroga partyzanci wykonali odwrót na ich macierzyste tereny, zatrzymując się w Łopienniku. Wieczorem 27 maja zdobyto miejscowy posterunek, spółdzielnię oraz urząd gminy, a następnie rozbrojono żołnierzy z ekspedycji karnej we wsi Zadębie. 6 czerwca 1945 roku grupa ta rozbiła posterunek milicji oraz spółdzielnie w Józefowie nad Wisłą. Następnie skierowała się w kierunku Opola Lubelskiego, gdzie po drodze natrafiono na sowietów grabiących browar w Kluczkowicach. Po kilkunastominutowej walce, w której zginęło 6 żołnierzy Armii Czerwonej, partyzanci pomimo tego, że nie ponieśli żadnych strat zrezygnowali z dalszej jazdy w kierunku Opola i wycofali się do Kolonii Ratoszyn. Następnego dnia rano odpoczywających partyzantów zaskoczyła grupa operacyjna złożona z funkcjonariuszy UB oraz wojska wsparta oddziałami sowieckimi[3].
Jan Cynke „Piotruś” skorzystał z amnestii „Radosława” skierowanej dla żołnierzy podziemia antykomunistycznego. Ujawnił się w październiku 1945 roku pod fałszywym nazwiskiem Feliks Miśkiewicz.
Nie przerwał jednak działalności konspiracyjnej. W 1946 roku powrócił do Zgrupowania Oddziałów WiN „Zapory”, służąc w oddziale Tadeusza Skraińskiego „Jadzinka”. Zdaniem Józefa Pastuszaka „Lalka”, Jan Cynke w tym okresie używał pseudonimu „Kat”. Miał odejść z oddziału we wrześniu 1946 roku i wyjechać do Szczecina[4]. Ujawnił się 6 marca 1947 roku przed komisją Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Szczecinie[5].
PRZYPISY:
[1] I. Caban, 8 pułk piechoty legionów Armii Krajowej. Organizacja i działania bojowe, Warszawa 1994, s. 28, 183-188.
[2] A. Piekarz, Stanisław Łukasik ps. „Ryś”. Rówieśnik Niepodległej, Lublin 2018, s. 5-6.
[3] R. Surdacki, Ad vocem do wspomnień o „Zaporze”, czyli mały komentarz historyka, „Bractwo”, 2019, nr 268, s. 5-6.
[4] Relacja Józefa Pastuszak „Lalka”, [w:] Zaporczycy. Relacje. Tom IV, pod red. E. Kurek, Lublin 2011, s. 118.
[5] Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej BU 0187/20/2, Kwestionariusz osobowy Jana Cynke, Lublin, 2.12.1973 r., k. 86.