Marian Bodzak urodził się 1 września 1927 roku w Lublinie. Był synem Stanisławy i Zofii z domu Węgrzyn. Ukończył siedem klas szkoły powszechnej, a następnie zdobył zawód elektromontera. W czasie okupacji pracował w zakładach elektrotechnicznych inż. Bindera w Lublinie. Tam nawiązał pierwsze kontakty konspiracyjne. W lipcu 1944 roku wziął udział w akcji „Burza” w ramach oddziału Armii Krajowej pod dowództwem NN „Henryka”. Używał wówczas pseudonimu „Marian” i posiadał karabin mauser. Po wkroczeniu sowietów został zdemobilizowany i powrócił do Lublina, gdzie rozpoczął prace montera na poczcie[1].

Na początku maja 1945 roku Bodzak bojąc się, że jego konspiracyjna przeszłość w AK zostanie odkryta, a on sam aresztowany, postanowił opuścić Lublin. Po kontakcie z NN „Krukiem” wyruszył z nim do Radzica i dołączył do oddziału Zdzisława Brońskiego „Uskoka”. W momencie dołączenia do oddziału leśnego „Uskoka” Bodzak przyjął pseudonim „Raby”.

Po kilku dniach aklimatyzacji w oddziale, „Raby” wziął udział w akcji na Spiczyn, gdzie w nocy z 10 na 11 maja 1945 roku „Uskokowcy” rozbili lokalny posterunek MO, a następnie przerwali wiejską zabawę w remizie strażackiej oraz rozstrzelali najgorliwszych aktywistów i funkcjonariuszy PUBP. Zlikwidowani zostali m.in. funkcjonariusze PUBP w Lubartowie Hieronim Kudła i Wacław Siepsiak, komendant posterunku MO Antoni Żukowski, milicjant Bolesław Smyk oraz członkowie PPR – Jan Wójtowicz, Jan Michoń oraz miejscowy muzykant Sawicki. Oddział, opuszczając Spiczyn, uprowadził ze sobą milicjanta Stanisława Grzebalskiego, wójta gminy Spiczyn Adolfa Laskowskiego, jego zastępcę Stanisława Wójcika oraz Konstantego Karczmarskiego. Wszyscy zostali rozstrzelani w lesie w okolicy wsi Brzostówka[2].

W czasie śledztwa Bodzak utrzymywał, że w czasie akcji jako nieumundurowany partyzant został oddelegowany do pilnowania taborów pod wsią. Natomiast w czasie konfrontacji podczas śledztwa Zbigniew Sulewski „Irena” (również żołnierz oddziału) zeznawał, że „Raby” brał bezpośredni udział w akcji w Spiczynie, jako obstawa remizy strażackiej[3]. Prawdopodobnie zeznanie to zostało wymuszone przez oficerów śledczych, chcących znaleźć dowody na udział „Rabego” w likwidacji aktywistów partyjnych i przypisania większej jego roli w akcji.

Bezpośrednio po akcji w Spiczynie oddział „Uskoka” wycofał się przez lasy zawieprzyckie do lasów parczewskich. W okolicach wsi Bójki został zaatakowany przez dużą grupę wojska. W wyniku ciężkiej potyczki oddział poszedł w rozsypkę. Zginęło dwóch partyzantów Edward Szpaczyński „Maka” oraz Zygmunt Kurpit (bądź Kuśpit) „Pocisk”. Natomiast „Raby” utracił kontakt z pozostałymi partyzantami.

Broń tą [według zeznań „Raby” miał posiadać sowiecki kbk – przyp. aut.] rzuciłem w parczewskim lesie podczas akcji, która była dokonana przez wojska sowieckie przeciwko naszemu oddziałowi „Uskoka”. […] Podczas akcji w.w. oddział nasz rozproszył się. Ja do wieczora siedziałem w bagnie, a wieczorem udałem się do domu[4].

Po przybyciu do Lublina, zaczął ukrywać się w domu rodzinnym, nie zrywając kontaktów konspiracyjnych. Nadal utrzymywał łączność z podziemiem. Wspólnie z żołnierzami „Uskoka” dokonał akcji ekspropriacyjnej na zakład fryzjerski Witolda Klauzniera, którego właściciel był podejrzewany o współpracę z Urzędem Bezpieczeństwa. Zgodnie z zeznaniami w toku postępowania śledczego można wywnioskować, że w akcji bezpośrednio wziął udział „Raby” oraz Antoni Jasiński „Antek” (z byłego oddziału „Jemioły”). Obaj byli uzbrojeni w pistolety „siódemki”, czyli prawdopodobnie FN 1910 Browning. W lipcu 1945 roku partyzanci, ubezpieczani przez trzech kolegów na ulicy, weszli do zakładu tuż przed jego zamknięciem. Po przekroczeniu progu wylegitymowali Klauzniera, a następnie wyciągnęli broń i nakazali fryzjerowi zaprzestania kontaktów z resortem bezpieczeństwa. Po tym, poinformowali go, że jeśli nie zaprzestanie działalności donosicielskiej, wrócą do zakładu i wykonają wyrok śmierci. Następnie partyzanci zabrali pieniądze, brzytwy, mydła oraz zapas papierosów w ramach nałożonej przez oddział kary[5].

Po akcji tej Bodzak nadal ukrywał się w Lublinie. Nie ujawnił się podczas tzw. amnestii „Radosława” w 1945 roku. Uważając, że jego krótka działalność w oddziale partyzanckim nie zostanie odkryta przez resort bezpieczeństwa mieszkał w rodzinnym domu. Niestety 17 września 1946 roku „Raby” został zatrzymany przez funkcjonariuszy WUBP w Lublinie. Aresztowania mieli dokonać chor. Bronisław Wiśniewski, ppor. Stanisław Szuligowski oraz ppor. Witold Dąbek. Zgodnie z protokołem zatrzymania „Raby” nie stawiał oporu podczas aresztowania i nie posiadał żadnej broni. Zgodnie z protokołem rewizji przy zatrzymanym znaleziono kenkartę z 1943 roku, zaświadczenie rejestracji w RKU z 1944 roku oraz książeczkę PKO na nazwisko ojca Stanisława[6]. Początkowo „Raby” został przewieziony do aresztu UB, a 16 października przekazano go do więzienia na zamku lubelskim.

Śledztwo przeciwko Marianowi Bodzakowi zostało zakończone 13 marca 1947 roku i tego samego dnia został sporządzony akt oskarżenia. „Raby” oskarżany był w nim o udział w napadzie na zabawę w remizie strażackiej w Spiczynie z 10 maja 1945 roku oraz napad na zakład fryzjerski Klauzniera w lipcu 1945 roku, a także nielegalne posiadanie broni. W związku z amnestią odpuszczono zarzut członkostwa w nielegalnej organizacji mającej na celu obalenie ustroju państwa[7].

Proces Mariana Bodzaka „Rabego” oraz Zbigniewa Sulewskiego „Ireny” odbył się 15 kwietnia 1947 roku przed Wojskowym Sadem Rejonowym w Lublinie w składzie: kpt. Roman Bojko (przewodniczący), kpr. Stanisław Witkowski oraz kpr. Bernard Cebula. W czasie procesu nie było oskarżyciela, zaś obu oskarżonych reprezentował adwokat Józef Jakimiński. W czasie trwania procesu „Raby” przyznał się wyłącznie do posiadania broni, wyjaśniając, że w Spiczynie pełnił wartę przy oddziałowych taborach zlokalizowanych w lesie niedaleko wsi. Zarówno „Raby”, jak i „Irena” zaznaczyli, że wszystkie zeznania w czasie przesłuchań były wymuszone biciem przez oficerów śledczych oraz zastraszeniem.  Z powodu słabych dowodów, po przesłuchaniu kilku świadków, sąd postanowił odroczyć rozprawę na 22 kwietnia[8].

Podczas drugiej rozprawy z 22 kwietnia zmienił się skład sędziowski, kpr. Kazimierz Frąckowiak zastąpił kpr. Witkowskiego w roli ławnika, co umożliwiło przewodniczącemu rozpoczęcie procesu od nowa. Ponownie przeprowadzono postepowanie wyjaśniające oraz dowodowe, w którym udział wzięli nowi świadkowie[9].  Tym razem proces zakończył się wyrokiem. Na jego mocy Bodzak został skazany łącznie na 11 lat pozbawienia wolności, przy czym w związku z obowiązującą amnestią karę zmniejszono do 3 lat pozbawienia wolności[10]. Sulewskiego, oskarżanego o więcej przestępstw, sąd skazał na karę śmierci, zamienioną na 15 lat pozbawienia wolności. W uzasadnieniu sąd wobec „Rabego” przyjął, że w czasie gdy banda (sic!) „Uskoka” była na napadzie w Spiczynie ten znajdował się w lesie przy taborach jako świeżo przyjęty i nieposiadający munduru, nie wiedząc dokąd i w jakim celu banda się udaje, dlatego nie można mu przypisać udzielenia pomocy w napadzie i zabójstwie[11].

Po wyjściu na wolność Bodzak nadal mieszkał w Lublinie. Początkowo za swoją przeszłość nigdzie nie mógł znaleźć pracy, więc zaczął prywatnie dorabiać jako elektryk a później akwizytor. W 1953 roku poślubił Wacławę Łukasik mieszkającą w Lublinie[12].  W 1954 urodziła się im córka – Elżbieta.

Marian Bodzak „Raby” zmarł 18 maja 1968 roku, w wieku 41 lat. Został pochowany na cmentarzu przy ul. Lipowej w Lublinie. W 1998 roku, dzięki staraniom jego żony Wacławy, wyrok WSR w Lublinie z 1947 roku został unieważniony. W uzasadnieniu postanowienia sądu wojewódzkiego możemy przeczytać że: Marian Bodzak był członkiem oddziału Zdzisława Brońskiego „Uskoka” działającego na terenie powiatu lubartowskiego i lubelskiego i nosił pseudonim „Raby”. Jako członek oddziału posiadał karabin i amunicję. […] Wszelkie akcje przeprowadzone przez oddział były na rozkaz dowódcy. Jeżeli chodzi o akcję na fryzjera Witolda Klauzniera to chodziło o „przestraszenie” go, gdyż był on konfidentem UB. […] Zabrana w toku „napadu” gotówka i inne przedmioty zostały przyznane na cele organizacji […] Analiza akt sprawy […] dają pełną podstawę do uznania, że czyny przypisane Marianowi Bodzakowi były związane z walką o niepodległy byt Państwa Polskiego, gdyż działał on nie tylko w oddziale dywersyjnym „Uskoka”, który wywodził się z AK, ale także charakter przypisanych mu czynów jednoznacznie wskazuje na to, że ich celem było obalenie systemu panującego w Polsce[13].

Tekst powstał dzięki przekazaniu materiałów oraz wsparciu Adama Łukasika – siostrzeńca Mariana Bodzaka „Rabego”

PRZYPISY:
[1] Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (dalej: AIPN) Lu 17/288/1, Protokół przesłuchania podejrzanego Mariana Bodzaka, Lublin, 11.11.1946 r., k. 72-73.
[2] Zdzisław Broński „Uskok”. Pamiętnik, pod red. S. Poleszaka, Warszawa 2004, s. 111-112.
[3] AIPN Lu 17/288/1, Protokół konfrontacji podejrzanego Zbigniewa Sulewskiego i Mariana Bodzaka, Lublin, 19.09.1946 r., k. 25-28.
[4] Idem, Protokół przesłuchania podejrzanego Mariana Bodzaka, Lublin, 17.09.1946 r., k. 22-23.
[5] Idem, Protokół przesłuchania podejrzanego Mariana Bodzaka, Lublin, 17.09.1946 r., k. 24; Protokół przesłuchania świadka Witolda Klauzniera, Lublin, 19.09.1946 r., k. 48-51.
[6] Idem, Protokół zatrzymania Mariana Bodzaka ps. „Raby”, Lublin, 17.09.1946 r., k. 8; Protokół rewizji osobistej Mariana Bodzaka, Lublin, 17.09.1946 r., k. 10.
[7] Idem, Postanowienie o zamknięciu śledztwa, Lublin, 13.03.1947 r., k. 145; Akt oskarżenia przeciwko Zbigniewowi Sulewskiemu, Marianowi Bodziakowi, Lublin, 13.03.1947 r., k. 147-153.
[8] Idem, Protokół rozprawy WSR w Lublinie z dnia 15 kwietnia 1947 roku, Lublin, 15.04.1947 r. k. 162-166.
[9] Idem, Protokół rozprawy WSR w Lublinie z dnia 22 kwietnia 1947 roku, Lublin, 22.04.1947 r. k. 162-171-172.
[10] Zgodnie z wyrokiem WSR, Bodzak został skazany: na podstawie art. 9 Dekretu o Ochronie Państwa na karę 6 lat więzienia, która została zmniejszona na mocy amnestii z 1947 roku do 3 lat pozbawienia wolności, na zasadzie art. 4 Dekretu o Ochronie Państwa na kare 5 lat więzienia – darowaną na podstawie art. 5 Dekretu z dnia 2 sierpnia 1945 r. o amnestii w całości oraz na zasadzie art. 12 Dekretu o Ochronie Państwa na kare 3 lat pozbawienia praw publicznych, honorowych i obywatelskich.
[11] Idem, Wyrok Wojskowego Sądu Rejonowego w Lublinie z dnia 22 kwietnia 1947 r., Lublin, 22.04.1947 r., k. 173-176.
[12] IPN Lu 17/288/2, Skrócony odpis aktu małżeństwa, 22.01.1998 r., Lublin, k. 17.
[13] Idem, Postanowienie Sądu Wojewódzkiego w Lublinie, 9.11.1998 r., Lublin, k. 34-35.